UITKIJKTOREN
Nieuw gezicht voor uitkijktoren RWS
De uitkijktoren bij de Krammersluizen in Zeeland heeft een gedaanteverandering ondergaan. De diversiteit aan fauna van dit gebied waar zoet en zout water elkaar ontmoeten is verbeeld op alle 132 panelen van de toren. Als een lint dat zich vanaf de voet van de toren naar boven slingert en eindigt op het bovendek.
Jury feedback: “A small intervention can make a massive difference. The intervention is beautifully executed and brings the tower as a whole in a completely new light.”
het gebied rondom de toren
De uitkijktoren bevindt zich naast de sluizen op de Philipsdam en in het midden van het Windpark Krammer.
Link naar korte filmimpressie en online Magazine ‘Bereikbaar Zeeland’ van Rijkswaterstaat
Renovatie van het sluizencomplex
Rijkswaterstaat renoveert de Krammersluizen op de Philipsdam die 40 jaar geleden als onderdeel van het Deltaplan gebouwd zijn. Dit sluizencomplex is een imposant Zeeuws bouwwerk met veel functies. De sluizen beschermen tegen hoogwater, scheiden zoet van zout water, zijn een passage voor de scheepvaart en maken vismigratie mogelijk. De toren heeft uitzicht op dit fascinerende gebeuren en het vogelrijke gebied.
De toren
De toren – begin jaren ‘80 van de vorige eeuw gebouwd – is een robuust betonnen bouwwerk met metalen leuningen dat zich hoekig omhoog draait om bovenop breed uit te pakken. Onderstaand de originele werktekeningen uit 1986.
Vanaf het 33 meter hoge platform heb je een fenomenaal uitzicht over dit gebied dat rijk is aan flora en fauna, van zeehonden tot roofvogels.
Oude en nieuwe panelen
De toren verkeerde in slechte staat en de ruige weersomstandigheden van dit gebied hadden de ooit glimmend zwart-blauwe panelen van de trapleuningen doen veranderen in doffe grijze vlakken. Hier was werk aan de winkel. De verweerde trespa-panelen moesten er als eerste aan geloven was de gedachte. Waarom de panelen niet iets laten vertellen over de omgeving?
Links de oude situatie, rechts de nieuwe panelen
Ecologie als thema voor de panelen
De uitdaging voor ons was een ontwerp te maken dat rekening hield met de architectuur van de toren zelf en de omgeving. Een oplossing die het geheel een minder gesloten indruk zou geven en er een eigentijdse draai aan zou geven. Rijkswaterstaat was bereid hierin mee te gaan en we zijn gezamenlijk een boeiend ontwerptraject ingegaan. Het thema waarvoor we gekozen hebben is ecologie: het zichtbaar maken van schoonheid van de diversiteit van de dierenwereld. De toren functioneert hier als een drie-dimensionaal beeldmerk voor deze bijzondere natuur op het grensgebied van zout en zoet en geeft hiermee een permanent signaal af voor het behoud van onze kwetsbare natuur.
Water - aarde - lucht
We hebben gekozen voor een doorlopende opwaartse beweging van trap en toren: van water via aarde naar lucht. Een lint dat zich vanaf de voet van de toren naar boven slingert en eindigt op het bovendek. Van zeewieren naar vissen, schaal- en schelpdieren, van steltlopers, watervogels tot roofvogels. Een sequentie van een doorlopende serie dieren die hier leven. Illustratief en educatief. Als bezoeker volg je op weg naar boven de langzaam veranderende panelen met verschillende vissen en vogels. Het is geen encyclopedische volledigheid geworden maar een verbeelding van de diversiteit van de diersoorten.
Qua vorm hebben we gekozen voor heldere en compacte buitenvormen en een beeldritme dat goed past bij het karakter en de strenge vorm van de lange toegangstrap en de toren zelf. De zwart-blauwe kleur van de panelen en leuningen hebben we aangehouden als referentie naar het oorspronkelijke kleurplan en het steekt mooi af tegen de meestal lichtere lucht waardoor het beeld strak en scherp blijft. De dichtheid binnen het ontwerp was nodig om de overklimbaarheid veilig te stellen maar is toch ook luchtig genoeg gebleven om een open beeld te houden.
Werktekeningen met doorlopende beeldreeksen
Op het bovendek zijn twee typografische panelen met de namen van alle vissen en vogels die op de panelen van de toren te zien zijn en waar de bezoeker langs gelopen is.
Materiaal
Voor kunstwerken in de openbare ruimte is een pakket aan eisen waaraan voldaan moet worden zoals veiligheid, hufter proof, weerbestendig, onderhoudsvriendelijk, duurzaamheid, gewicht, sterkte, etc. De watergesneden panelen zijn van kwalitatief hoog zeewaardig aluminium met een dikte van 6 mm. Daarna hebben ze een speciale behandeling ondergaan met poedercoating. De bevestiging van de panelen met de leuningen zijn speciaal gemaakt op het ontwerp: rank, slank en sterk.
Speciaal ontworpen bevestiging van de panelen aan de frames van de leuningen (afgebeeld hier is de buitenkant) met antraciet gemoffeld RVS en anti-diefstal bouten en moeren.
Werkwijze
Zoals altijd beginnen we eerst met uitvoerig onderzoek, verkennen de omgeving, bestuderen de historie en bekijken toekomstige plannen. De dam met de Krammersluizen behoren tot de top drie van de Deltawerken – naast de Oosterscheldekering en de Maeslantkering. Per jaar komen hier 90.000 schepen door de sluizen en het is daarmee een belangrijke verbinding met Duitsland en België. De toren ligt op de grens van zoet en zout, aan beide kanten van de dam zijn verschillende natuurgebieden ontstaan, die het contrast laten zien tussen zoet en zout waterlandschap met een enorme diversiteit aan vissen en vogels. Het gebied biedt veel aanknopingspunten om een beeldverhaal te vertellen.
De aanleg van de vierde dam van de Deltawerken, de Grevelingendam tussen Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee uit 1958. De dam is gedeeltelijk met een kabelbaan gebouwd, die vanaf een hoogte stenen liet vallen op de plaats waar de dam moest ontstaan. De later gebouwde Philipsdam, waar zich de sluizen en de toren bevinden, sluit aan op de Grevelingendam. In tegenstelling tot de Grevelingendam is de de Philipsdam gedicht met zand: dat was nog nooit eerder gedaan bij zulk diep water.
Schetsen en ALTERNATIEVEN
We hebben verschillende thema’s en onderwerpen onderzocht en getest voor een beeldverhaal voor op de toren. De watersnoodramp uit 1953, de eeuwige strijd tegen het water, het ingenieurs vernuft van de Deltawerken, de natuur, ecologie en landbouw, de scheepvaart en de handel, de connectie met de Oosterscheldekering, zoet versus zout, mosselvisserij… Ecologie en biodiversiteit zijn uiteindelijk de onderwerpen geworden die het meest tot de verbeelding spreken en een belangrijk thema dat ons allen aangaat.
Hieronder een overzicht van een aantal alternatieve thema’s en technieken die we hebben onderzocht.
Materiaalonderzoek: Duplex RVS zonder behandeling (roestvast en zuurbestendig) of aluminium met donkerblauwe poedercoating. Voordeel van RVS is dat er geen bewerking meer nodig is. Echter de donkere kleur en daarmee de afbeeldingen komen beter tot hun recht afgezet tegen de vaak lichtere luchten.
Een optie was om fotografie te gebruiken. Bijvoorbeeld voor het uitbeelden van de Deltawerken of zoals in dit voorbeeld de watersnoodramp uit 1953. De techniek hiervoor werkt net zoals een raster in de krant. Het fotografische beeld wordt omgezet in puntjes die als als perforatie in het aluminium terugkomen. Van heel dichtbij wordt het beeld abstracter, van een afstand wordt het heel herkenbaar. De panelen van de toren zijn eigenlijk te klein om op deze manier een beeldverhaal vorm te geven.
Een andere optie was het gebruik van teksten die als een gedicht of woordenlint rond de toren zou groeien. Ook hier zou de tekst van een afstand goed leesbaar zijn en van dichtbij veranderen in een patroon. Er gaat ook een sterke optische werking vanuit als je er langs loopt wat een fraaie dieptewerking geeft. Voor deze keuze hadden we het aluminium veel dikker moeten maken of dwarsverbindingen in het ontwerp moeten maken om het geheel sterk genoeg te laten zijn.
En een typografische variant waarbij ieder paneel een letter zou worden en hiermee de vaak aparte vogelnamen in te verwerken.
In dezelfde techniek vergelijkbaar met de typografische opzet hebben we de mogelijkheid bekeken om ontwerpen van dieren te gebruiken en dat weer een geheel andere aanblijk biedt. Het diepte-effect door er langs te lopen wordt versterkt maar ook hier zijn dwarsverbindingen nodig, die niet in het ontwerp zouden passen.
De dazzle painting of dazzle camouflage werd gebruikt in de Eerste Wereldoorlog. Complexe patronen, geometrische vormen en hoge contrasten in de gebruikte kleuren die elkaar overlappen waren bedoeld om de vijand in verwarring te brengen en werd het moeilijk om de afstand te bepalen tot het schip, de snelheid in te schatten en de richting die het voer. Het principe van de dazzle painting hebben we overwogen om zo een echt landmark van de toren te maken. Dit ontwerp viel af vanwege de weersinvloeden aan de kust zoals blootstelling aan zon en de zoute wind zou betonverf snel versleten zijn.
Making-of beelden van het proces. Onze opdrachtgevers van Rijkswaterstaat Zee en Delta, de mannen van aannemer de Klerk en de montage experts van IM Brouwer.
Windmolenpark
Tot voor kort was de uitkijktoren met 33 meter hoogte, het hoogste gebouw in de verre omtrek. De afgelopen jaren is de toren omringd door 34 reuzen van 122 meter in de vorm van enorme windmolens met rotorbladen van 57 meter lang. Vanaf een afstand verdwijnt ons ‘torentje’ in dit groteske landschap maar eenmaal bij en op de toren zelf waan je je op eenzame hoogte met een fantastisch uitzicht over de omgeving.
Beelden van de controlekamer van het Windpark Krammersluizen en een item van Vroege Vogels die aan dit onderwerp gewijd is.
Bij detectie van een roofvogel valt de molen stil
Het is nogal wat: 34 van die grote windturbines met beleid neerzetten in een kwetsbaar natuurgebied als Krammer-Volkerak. De omgeving is een paradijs voor vogels en andere dieren. Sinds de komst van de Deltawerken is het oostelijk gebied afgesloten van zee en hierdoor een zoet meertje geworden. Op de eilandjes en zandplaten kunnen vogels prima broeden. Ook vindt er veel vogeltrek boven Krammer-Volkerak plaats. Toch wees Provincie Zeeland het gebied aan als nieuwe locatie voor een windpark. Mede omdat hier relatief weinig omwonenden last zouden hebben van de windmolens.
De windmolens zijn uitgerust met technologie die ze tijdelijk stillegt als er vogels of vleermuizen gedetecteerd worden om te voorkomen dat dieren door de dodelijke wieken worden geraakt. Het uiteinde van een turbineblad hangt zestig meter hoog boven de grond. Dat is bewust gedaan. De meeste vogels vliegen op 20 tot 35 meter, dus gaan daar onderdoor. Maar grote roofvogels zoals de zeearend vliegen hoger en kijken vooral naar beneden (en letten minder op) en daar is dit waarschuwingssysteem voor bedacht.
Link naar item van Vroege Vogels Link naar video item van Omroep Zeeland
Locatie
De Philipsdam is een onderdeel van de Deltawerken en vormt de scheiding tussen de zoute Oosterschelde en het zoete Volkerakzoommeer. De ca. 7 kilometer lange dam loopt van de Grevelingendam naar Sint Philipsland (N257). De Krammersluizen zijn onderdeel van de Philipsdam.
Door de aanleg van de Oosterscheldekering werd het verschil tussen eb en vloed minder. Maar voor flora, fauna en de belangrijke mosselcultuur is die getijdenwerking juist nodig. Om deze weer te versterken zijn de Philipsdam en de Oesterdam aangelegd. Het gebied rond de Krammersluizen is aangewezen als een Natura 2000 gebied. Dit is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura 2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit te behouden.
Zoet-zoutscheidingssysteem
De renovatie brengt veel innovatie mee: het nieuwe zoet-zoutscheidingssysteem in de sluizen wordt voorzien van (lucht)bellenschermen en het spoelen van zoet water. Kortere wachttijden voor de scheepvaart, minder onderhoud en minder energieverbruik.
Video van Rijkswaterstaat over het vernieuwde sluizencomplex
DELTA ROUTE – De ANWB en Rijkswaterstaat hebben een kaart gemaakt met de 13 Deltawerken. Leer over het verleden, heden en de toekomst rond waterveiligheid.
De toren ligt aan een wandelroute: https://www.wandelnet.nl/wandelroute/262/Nederlands-Kustpad-1-etappe-14
CREDITS
Opdrachtgever: Rijkswaterstaat, Zee en Delta, Hoofdvaarwegennet team B, Renovatie Krammersluizen - Aannemer: de Klerk Waterbouw - Watersnijden en montage: IM Brouwer - Poedercoating: Dijkman Coating - Concept, ontwerp & werktekeningen: Wallstories